Historia zamku w Kijanach

W XV i XVI wieku nazwa zamek zaczęła oznaczać samodzielną warownię. Właścicielem Kijan w roku 1488 był Mikołaj - łaźny królewski, natomiast w roku 1495 należały do Piotra z Kijan. Jak podaje S. Kuraś właściciele dóbr kijańskich w XV wieku należeli do ludzi wykształconych.

Pierwsza wzmianka o zamku w Kijanach pochodzi z 1531 roku (APL KGL sygn. 66 k.144), gdy właścicielem owych ziem był Komorowski. Zamek w Kijanach strzegł brodu przez rzekę Wieprz. Usytuowany był na wzniesieniu opadającemu ku brzegom rzeki, z jednej strony miał, więc naturalne zabezpieczenie, a z drugiej wał i zapewne fosę. Prawdopodobnie był zbudowany na planie kwadratu z dziedzińcem pośrodku oraz bramę czworoboczną od południa.

W roku 1599 właścicielem dóbr kijańskich był Piotr Czerny - chorąży lubelski, fundator drewnianego kościoła w Kijanach. Zamek Kijański przeszedł później na własność Firlejów. Czworoboczny dziedziniec ograniczono murem obwodowym, przy którym zbudowano kwadratową wieżę mieszkalną, była ona usytuowana na wprost baszty bramowej. W źródłach archiwalnych rzadko znajdują się informacje o zamkach położonych w kompleksach leśno - ogrodowych. Niestety nie zachował sie opis wnętrza wieży mieszkalnej. „Przy budynku mieszkalnym, pod oknami izby stołowej był ogród ziołowy włoski (...) w cztery kwatery na rogach i w środku gałki zielone polewane (prawdopodobnie winogron), wokół drzewa śliwkowe i agrestowe krzaki (...). Ważnym składnikiem siedziby w Kijanach był zwierzyniec świadczący o jej randze (APL KGL sygn. 66 k. 144 v). Nawiązywał on do starych tradycji myślistwa średniowiecznego rycerstwa. Został założony tuż za ogrodem i sadem, był ściśle powiązany z miejscem, w którym został zaprojektowany. Teren zwierzyńca otoczony był płotem, a przez jego fragment przepływała rzeka Wieprz. Opis podaje, że był to „zwierzyniec lasu, ciemny, zielony, cichy. Wymierzony po sznurze, podzielony łąkami. Kwatery oddzielały drogi”.

Wieprz wówczas był rzeką spławną. We dworze były łodzie przygotowane do transportu rzecznego. W spichlerzach budowanych nad rzeką gromadzono zboże. Towary spławiano drogą rzeczną stąd aż do Gdańska, co bogaciło dwór i jego mieszkańców. W 1672 roku podróżnik Verdun zapisał, że widział w Kijanach „wielki zamek ciężko zbudowany, przy nim małą wieś z kościołem". Szczegółowy inwentarz dóbr lubartowskich Książąt Sanguszków, który znajduje się w Archiwum Państwowym na Wawelu nr inw. 581 podaje z roku 1747 szczegółowy opis budynków zamkowych i folwarcznych: „Pałac starodawny mury się częściowo porozwalały - tylko jeszcze jeden gabinet narożny od północy w murze z cegieł, pod dachem gontami pobitym. Oficyny od południa przy bramie murowane z górnymi pokojami, na dole z pomieszczeniem Imć Pana Administratora pod dachem gontowym, pobitym, ze trzema kominami na dachu. Oficyny od północy stare, bardzo porujnowane, pod dachem gontowym pobitym. (...) Baszta między oficynami i stajnię w kwadrat murowaną. Parkan częścią z kamienia, częścią z cegły murowany. Folwark nad Wieprzem, dookoła parkanem obwiedzione budynki gospodarskie: obora, gumno, spichlerz, stodoła. Ogrodu włoskiego grabiną sadzonego 1 morg 4 pręty. Ogrodu za tym warzywnego, w którym drzewa fruktowe 3 morgi 25 prętów i sadu starego ze stajniami 3 morgi." Sam pałac wzniesiony był jeszcze przez Firlejów według planów Tylmana z Gameren, co potwierdza spis jego planów znajdujący się w zbiorach Gabinetu Rycin Uniwersytetu Warszawskiego.

W roku 1845 Bank Polski zakupił całe dobra lubartowskie Książąt Sanguszków i rozpoczął ich parcelację.

Klucz ziem kijańskich w roku 1853 nabył Ludwik Fryderyk Jakobs, a następnie Stanisław Sonnenberg, który po 1880 roku przebudował gruntownie cały zespół dworski. Architekt Apoloniusz Paweł Nieniewski na zrębach starego zamku wybudował neorenesansową willę. Pod pałacem po zamku kijańskim zachowały się jedynie piwnice o sklepieniu kolebkowym z lunetami. Filarowo - arkadowy portyk przed pałacem zdobią 2 boginie greckie, jedna z nich symbolizuje Atenę - boginię mądrości, a druga Demeter - boginię urodzaju i domowego ogniska. Do pałacu za czasów Sonnenbergów dobudowano na planie ośmioboku salę balową z galerią dla orkiestry, która do dziś budzi zachwyt architektów. Z Sali balowej wychodziło się dawniej po schodach do parku krajobrazowego w stylu angielskim, który powstał z dawnego ogrodu zamkowego.

Opracowała: Iza Korzeniowska 

 

izabela korzeniowska 2

Izabela Korzeniowska – emerytowana nauczycielka Zespołu Szkół Rolniczych w Kijanach, znana regionalistka i współautorka monografii krajoznawczej Powiatu Łęczyńskiego, często publikująca na łamach szkolnej gazety „Kijańczyk”. 

 

Od Szkoły Rolniczej do ZSRCKU

Początki Szkoły Rolniczej w Kijanach w woj. lubelskim sięgają 1913 roku. Wtedy to ziemianin lubelski, Erazm Plewiński zapisał Lubelskiemu Towarzystwu Rolniczemu 10 tys. rubli oraz 328 morgów 240 prętów gruntu w majątku Felin, z przeznaczeniem na zorganizowanie szkoły i kursów rolniczych dla miejscowej ludności. W tym czasie ziemia lubelska stanowiła zaniedbaną pod względem gospodarczym i oświatowym – gubernię, a analfabetyzm obejmował ponad 35% ogółu ludności. Wydajność 4 podstawowych zbóż z 1ha oscylowała w granicach 9-10q, natomiast przemysł znajdował się w początkowej fazie rozwoju.

Z dochodów, płynących z zapisu dokonanego przez Erazma Plewińskiego, Lubelskie Towarzystwo Rolnicze zakupiło od Henryka Wiercieńskiego w dniu 21.04.1914r., za kwotę 34 tys. rubli parcelę ziemską Kijany-Dwór o powierzchni 49 morgów 186 prętów, wraz z budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi.

Za zgodą Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Warszawie w latach 1914-1917, zgodnie z intencją fundatora, w Kijanach prowadzona była 5-miesięczno-zimowa Szkoła Rolnicza dla synów drobnych rolników oraz kursy hodowlane dla rolników. Zajęcia szkolne odbywały się w pałacu zbudowanym po 1880 roku przez architekta Apoloniusza Pawła Nieniewskiego na zlecenie ówczesnych właścicieli Sonnenbergów i trwały od 1.11. do 1.04. Pierwszym dyrektorem szkoły został Adam Dorot. Młodzież zamieszkała w internacie, a warunkiem przyjęcia do szkoły było ukończenie 17 lat i 4 klasy szkoły początkowej, ale z tym bywało rożnie.

Pięciomiesięczny cykl szkoleniowy składał się z 720 godzin zajęć teoretycznych, obejmujących przedmioty ogólnokształcące (w tym między innymi 80 godz. j. polskiego i 40 godz. historii Polski ) i zawodowe: rolnictwo-120 godz., ogrodnnictwo-40 godz., weterynaria-24 godz., hodowla zwierząt-22 godz., oraz po 16 godzin: organizacja gospodarstw, rachunkowość gospodarcza, pszczelarstwo, higiena, spółki i stowarzyszenia, prawo gminne.

Po przełamaniu trudności organizacyjnych, które przypadły na okres pierwszej wojny światowej, Szkoła Rolnicza szybko zdobyła uznanie środowiska, w rezultacie czego Centralne Towarzystwo Rolnicze w Warszawie podniosło w 1917r. stopień organizacyjny nadając jej nazwę: Półtoraroczna Szkoła Rolnicza imienia Erazma Plewińskiego. Rok szkolny podzielony został na 3 okresy i trwał od 4.11. do 20.10.. Każdy z okresów kończył się egzaminami i repetycjami. Od 1918r. dyrektorem szkoły był Tadeusz Sarzyński. Na podstawie zachowanych dokumentów możemy odtworzyć rozkład dnia powszedniego uczniów w lecie:

godzina
czynność
4.30 rano
wstawanie dyżurnych do inwentarza,
5.00-5.30
wstawanie pozostałych uczniów, modlitwa poranna,
5.30-6.30
sprzątanie gmachu i dyżury ranne w gospodarstwie,
6.30-7.30
wykład,
7.30-8.00
śniadanie,
8.00-11.50
wykład z 10-minutowymi przerwami,
12.00-13.00
obiad,
13.00-17.00
zajęcia praktyczne w gospodarstwie,
17.00-17.10
podwieczorek,
17.10-18.30
przygotowanie lekcji przez uczniów na dzień następny,
18.30-19.30
wolna godzina,
19.30-20.00
czytanka ogólna z nauczycielem dyżurnym,
21.30
modlitwa wieczorna, gaszenie świateł, spoczynek.

Uczniowie mogli korzystać z biblioteki szkolnej, która posiadała dział nauczycielski w ilości 98 egzemplarzy i dział uczniowski liczący 247 egzemplarzy.

Z tego okresu zachowało się sprawozdanie dyr. T. Starzyńskiego tłoczone jako rękopis i wręczone 18 absolwentom w 1918 roku. Wśród nich byli:

Drżał Adam wieś Zawieprzyce,
Krajewski Bolesław wieś Kijany,
Pastusiak Jan wieś Zawieprzyce,
Wójcik Tomasz wieś Kijany,
Zwoliński Antoni wieś Zawieprzyce,
Saracha Józef wieś Aleksandrów

Dla uczczenia pamięci tego ostatniego oraz Stanisława Przychoda, którzy zginęli w wojnie polsko – radzieckiej w 1920 r., znajduje się w pałacu pamiątkowa tablica ufundowana przez nauczycieli i kolegów.

W 1922 roku, już w niepodległej Polsce, stopień organizacyjny szkoły podniesiono do dwóch lat. W ślad za tym znacznie poszerzył się zakres przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych, wprowadzono też praktykę, odbywaną w gospodarstwie szkolnym. W programie obok przedmiotów zawodowych wymienionych wyżej, znalazły się ponadto: półroczny kurs nasiennictwa, maszynoznawstwo rolnicze, melioracje rolne, mleczarstwo, rybactwo, ekonomia społeczna, warzywnictwo, szkółkarstwo, pożarnictwo, nauka o ustroju państwa oraz zajęcia praktyczne w następujących działach: gospodarstwo rolne, gospodarstwo podwórzowe, gospodarstwo ogrodniczo – pszczelarskie, warsztaty z uwzględnieniem stolarstwa z kołodziejstwem, koszykarstwa i kowalstwa.

Uczniowie i nauczyciele poszczególnych szkół rolniczych woj. lubelskiego nawiązywali często między sobą kontakty towarzyskie i zawodowe. W związku z tym w maju 1923 roku utworzono Związek Sąsiedzki Szkół Rolniczych Ziemi Lubelskiej z ośrodkiem w Kijanach. Należały do niego szkoły w następujących miejscowościach: Kijany, Janowice, Nałęczów, Okszów, Sitno, Stara Wieś, Teodorówka.

Wydawano wówczas szkolną jednodniówkę pod nazwą ,,Wspólna Praca”. Kolejne dwa numery szkolnych jednodniówek nosiły nazwy ,,Kijańczyk” i były wydane dzięki staraniom dyr. Edwarda Suchnickiego.

W marcu 1926 r. pożar spowodowany przez nieostrożność ucznia, który zostawił w szatni na strychu nie zgaszoną świecę, zniszczył gmach szkoły. Przy gaszeniu pożaru zginęło dwóch strażaków.

Już w następnym roku, staraniem Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego za prezesury hrabiego Juliusza Stadnickiego, odbudowano gmach pałacu za sumę 145 tys. złotych. Młodzież szkoły w czasie trwania odbudowy uczyła się w pomieszczeniach zajmowanych przez szkołę powszechną. Do prowadzenia praktycznej nauki zawodu służyło gospodarstwo o powierzchni ogólnej 28 morgów.

W 1934 roku przeniesiona została do Kijan 3-letnia Średnia Szkoła Ogrodnicza, która od chwili swego powstania, tj. od 5.IX.1925 r. – z braku własnej siedziby – korzystała z pomieszczeń Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Fakt ten podwyższył rangę szkoły i zmienił jej profil, zwłaszcza na odcinku gospodarczym. Trzy lata później utworzono 3-letnie Gimnazjum Ogrodnicze - męskie.

W marcu 1935r. dyrektorem szkoły został Michał Mościcki posiadający wyższe wykształcenie przyrodnicze i odbytą praktykę zagraniczną. Szkoła osiągnęła wówczas wysoki poziom nauczania, gdyż w jej gronie na 22 nauczycieli –20 posiadało wyższe wykształcenie kierunkowe. Takiego grona pedagogicznego mogła pozazdrościć Kijanom niejedna szkoła. Na polecenia dyrektora Mościckiego wykonana została zbiorowa lista absolwentów, która zachowała się do dnia dzisiejszego;

Zbiorowa lista absolwentówRok Liczba studentów Liczba absolwentów
1936 14 11
1937 24 18
1938 26 24
1939 24 21

Rozwój szkoły przerwała druga wojna światowa. Wprawdzie lekcje rozpoczęły się we wrześniu, ale przebiegały one w atmosferze napięcia i zostały przerwane 30.11.1939r. Zarządzeniem władz okupacyjnych szkoła została zamknięta, a jej majątek przekazany do Ligenschaftu Jawidz.

Jednak przerwa nie trwała długo. Władze okupacyjne zorganizowały szkolnictwo rolnicze i ogrodnicze zarządzeniem z dnia 18.12.1940r., wprowadzając jednoroczne szkoły “Staatliche Gzartnerschule” oraz dwuletnie tzw. Wyższe Szkoły Ogrodnicze “Staatliche Gzartenbaschule”. Do pierwszej klasy przyjmowano kandydatów po ukończeniu 16 lat i odbyciu praktyki ogrodniczej, a do drugiej – po 1-rocznej szkole ogrodniczej pierwszego stopnia i ukończeniu 18 lat. Kierownictwo tych szkół objął Jarosław Urbański- biolog, płynnie znający język niemiecki /po II wojnie profesor U.A.M/. Plan nauczania narzuciły władze okupacyjne, ale językiem wykładowym był język polski. W całym Generalnym Gubernatorstwie istniały tylko 4 szkoły dwuletnie: w Kijanach, Tarnowie, Ursynowie k.Warszawy i Lwowie – z ukraińskim językiem wykładowym. Nauczanie przedmiotów humanistycznych takich jak: historia, język polski czy geografia było surowo zakazane. Jednak uczono ich potajemnie w kompletach organizowanych przez dr Bronisławę Lindert, inż. Marię Józefowicz i mgr Jana Wiśniewskiego. Do szkoły uczęszczało od 60 do 70 chłopców.

22 lipca 1944 r. praca szkoły została przerwana ze względu na działania wojenne.

We wrześniu 1945r. powstało w Kijanach Państwowe Koedukacyjne Gimnazjum Rolniczo – Ogrodnicze o 3-letnim okresie kształcenia, a funkcję dyrektora objął Zbigniew Nowosławski. Areał ziemi szkolnej powiększył się w wyniku przeprowadzonej reformy rolnej i rozparcelowaniu majątku ziemskiego w Jawidzu.

W roku szkolnym 1947/1948 Gimnazjum zostało przekształcone w trzyletnie Liceum Ogrodnicze I stopnia, dyrektorem mianowano Stanisława Dębniaka. Rok później dokonano kolejnej zmiany i utworzono 4 – letnie Technikum Sadowniczo – Szkółkarskie, przekształcone w 1950r. w 4- letnie Technikum Rolnicze. Dyrektorem szkoły był wówczas Ludwik Halicki , który pełnił tę funkcję w latach 1948 – 1953. W 1958r. szkoła wróciła do swego dawnego profilu kształcenia jako 5 – letnie Technikum Ogrodnicze. Dyrektorem szkoły został Stanisław Fenert – poseł na Sejm PRL. W tym czasie nastąpił dalszy rozwój bazy kształcenia. Zakończono budowę nowoczesnej obory, a w 1957r. oddano do użytku internat na 120 osób.

27 czerwca 1958 r. odbył się pierwszy zjazd absolwentów, a rok później Komitet Rodzicielski ufundował sztandar szkoły.

W 1967r. na wniosek dyr. Zygmunta Flisa /pełnił tę funkcję do 1966r./ utworzony został dział kształcenia zaocznego w specjalności ogrodniczej i rolniczej z programem szkoły średniej.

Od 1969r. nowym dyr. Szkoły został Stanisław Koziej, który zastąpił na tym stanowisku Stanisława Majewskiego. W lipcu 1970r. Ministerstwo Rolnictwa zatwierdziło projekt rozbudowy szkoły, opracowany przez z-cę dyr. Andrzeja Krzysiaka. Projekt obejmował budowę nowej szkoły z salą gimnastyczną, internatu ze stołówką, domu nauczyciela i kotłowni.

30 maja 1971r. wmurowano akt relekcyjny szkoły, a nowe obiekty zostały oddane do użytku w roku szkolnym 1974/1975.

18 sierpnia 1977r. kurator oświaty i wychowania w Lublinie powołał zbiorczy zakład szkolny o nazwie Zespół Szkół Rolniczych w Kijanach, któremu podlegały szkoły filialne w: Niemcach, Łęcznej, Ludwinie, Milejowie, Firleju, Woli Sernickiej i Ostrowie Lubelskim.

W latach 1983/1984 funkcję dyr. szkoły pełnił Szymon Kowalski, a od 1984r. stanowisko objęła Maria Bielak. W tym okresie rozpoczęto budowę trzech bloków mieszkalnych dla pracowników oraz rozbudowano internat żeński wraz z zapleczem lekarsko – dentystycznym. Przeprowadzono również modernizację szklarni z dobudową części dydaktycznej oraz wybudowano oczyszczalnię ścieków. Wymieniono stary park maszynowy i nawiązano współpracę z NRD i Węgrami, gdzie młodzież mogła odbywać praktykę.

W 1990 r. dyr. szkoły został Tadeusz Chołyk, który został wybrany na to stanowisko przez Radę Pedagogiczną.

W 1991r. funkcję dyr. szkoły – po wygranym konkursie – objął Zbigniew Szumiło. W tym czasie nastąpił dalszy rozwój szkoły. Utworzono nowe kierunki kształcenia: Liceum Zawodowe o specjalności wiejskie gospodarstwo domowe oraz Liceum Ogólnokształcące. Oba typy szkół istnieją od 1992r. W 1997r. powołano Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego, natomiast w 1998r. Liceum Agrobiznesu. W 2000r. powstało Technikum Technologii Żywienia.

1 grudnia 1998 r. decyzją Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej powołano w Kijanach Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego.

We wrześniu 1992 r. wznowiono wydanie ,,Kijańczyka”, który jest organem prasowym samorządu uczniowskiego.

W dniach 11 – 12 czerwca 1994 r. odbył się zjazd absolwentów z okazji 80-lecia szkoły.

W szkole miały miejsce ważne konferencje o zasięgu krajowym takie jak: Krajowa Konferencja Metodyczna nauczycieli warzywnictwa, czy Forum Ekologiczne zorganizowane w 1997r. przy współudziale Lubelskiej Fundacji Ochrony Środowiska oraz wsparciu Departamentu Rolnictwa USA. W tym samym roku miał miejsce przegląd dorobku kulturalnego szkół rolniczych woj. lubelskiego.

Szkoła nawiązała współpracę z Centrum Kształcenia Praktycznego IPC plant w Ede w Holandii, gdzie młodzież odbywa praktyki specjalistyczne.

W dniu 01 lutego 2004r. funkcję dyrektora szkoły – po wygranym konkursie – objął Jan Trojak, który w poprzednich latach bardzo dużo wniósł w rozwój szkoły. Szczególnie w kontaktach ZSRCKU Kijany z IPC Plant Ede (Holandia), powstanie i rozwój bloku żywienia i bloku informatycznego.

W szkole działa między innymi Szkolny Klub Sportowy ,,Wigor”, zespół ludowy ,,Halka” oraz liczne koła zainteresowań. Obecnie kształci się 947 uczniów w systemie dziennym i 200 w systemie zaocznym. Szkołę w jej historii opuściło ok. 10 tys. absolwentów.

1 września 2005 powrócono do nazwy - Zespół Szkół Rolniczych w Kijanach w skład, którego weszły : Centrum Kształcenia Ustawicznego i Centrum Kształcenia Praktycznego.